Мирасбек Нұрбол. Ең ұлы философия – сенім мен ырымда

Мирасбек НҰРБОЛ – Манаш Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінің түлегі. Өлеңдері «Қызылжар жас ақындар анталогиясы» мен өңірлік басылым беттерінде жарық көрген.

***

Күз келеді ертең, ескі танысым көйлегі –  сары, көзі – көк,

Күз деген өзі махаббатшыл қыз, махаббатшыл қыз сезімі –  от.

Балбырап аққан бала бұлақтар бір құдіреттің күшімен

Есентай көлге ертелі кештен құйып жатады өзі кеп.

Екінді, ақшам елең-алаңда сап ете қалған ой легі,

Мен қателесіппін күз деген қоңыр, сары емес екен көйлегі.

Бота қуған ұл көңді айналмапты, үлег оралған ауыл да...

Айнамкөз әлі тұрмыс құрмаған, қыз бала деймін кейде оны.

Керемет құстар кебежесінен кеу-кеулеп көкке ұшады,

Қой жусан дала, қозы көш жолдар қоңыр кітаптың құшағы.

Айнам-ау, неге ақын болам деп, алқынып жүрсің ұқпаймын?

Менің көкем де өлең жазбаған, үлег іздеген мысалы.

Үлег іздеген боз бала ма еді, бозарған таңды иен деп,

Патша тауларға ант берген екен «поэзияны сүйем» деп.

Сол қара құнан қораны айналып кісінеп тұр-ау әлі күн,

Бір күні сені босататындай тұсамысыңнан иең кеп.

Сұрғылт аспаның соғады желі, күз жайлы әуен тізбегі,

Үл... маясыменен үрпиіп тұрған ботаны ойлаппын түздегі.

Қараша құрбың қамығып тұр ғой, күздің деміндей жылы ауа...

О, ұлы поэзия, кешірім етіңіз сіз мені!

***

Мырзам,

осыдан алты жыл бұрын,

Кеудеңіздегі әлемнің алты құрлығын –

төрт мұхитына түгендегенсіз.

Ол кезде біз едік білем:

махаббатына қол шатыр ұстап,

тіпті, тізе бүкпеген.

Мен – қазақ әдебиетіне келдім,

қалай болса да...

Қазақ ақыны – Абай болса да,

Есенғалиды сүйдім. Сіз еліктеген!

ҮЛЕК ІЗДЕУ

Құрсауынан шыққандай түннің алып,

Қолыма жүрегімді гүл қып алып.

Саған келдім.

Айнамкөздің ауылын енді айналып

Есенғали соқпасын білдің анық.

Сосын,

Сосын деймін де отты ғаріп,

Көңілінде сәбидей жоқ күнәлік.

Келінтөбе баурына қосақталып

Кемпірқосақ екеуміз кеп тұралық.

Сендер жатсынбаңдар!

Қолтығына қыстырып айды қоңыр,

– Қандай көркем, - дейсің бе?

– Қайғылы өмір!

Парасаттың кеудесін тіліп түскен

Соғып тұра береді жай жүрегің.

Өгейлікке өзімді үйреткендей,

Күйреп мендей көрдің бе, күйреп мендей.

Жерді айналып қонатын Есентайға

Неге енді қойдыңдар, сирек келмей?!.

Айтыңдаршы, адамдар,

құстың мұңын,

Құрманғазы күйімен іштім бүгін.

Уысында боз торғай ұясы бар,

Аспаным өзі сондай сия шұбар.

Үлегін үй артына байлап қойған, 

үрейлі боз баладай ұсқындымын.

Сен менен жапалақ құс жасқанбағын,

Бір білсе – сен білесің аспан халін.

Жаратқандай мейрімді қанатты құс

Сенің назды мұңыңды тыңдап жүрер,

Жұмысы жоқ дейсің бе, басқа Алланың?!

Ол деймін сәнді көктем,

Сүйе алдың ба, дәл солай жан-жүрекпен.

Сезіп тұрмын ботаның келгендігін.

Оралғаны құстардың ол мендік үн.

...босағаның жақтауын ырғап келіп

Шелек қой даңғыр еткен.

Шекемде күн...

«Қалам» деп ап, неліктен «кетем» дедің?

– Жо, жоқ аға! Бұл түйе менікі емес,

Іздегенім бұл емес, бөтен менің.

***

Күңгірт даланы түйе сағымдар түйреп кеп, 

Аспан шетінде сәулесі біткен ай дірдек.

Жоталар мызғиды жон арқалы, үйрек бет,

Қар ұшқындайды ат тұмсығында қай дүрмек.

Күзеуге қонған ақ боз үйлерді жұлқылап,

Етегін сүйреп қашқақтайды кеп шапанның.

Жырақтап ұшқан құс әуенінен жыртып ап, 

Кебежесіне жасырып қойдым апамның.

Ат қазығында айналшақтайды үскірік, 

Бессала жақтан қар ұшқындайды қара өзек. 

Ешкі танаулы, серке мүйізді пысқырық, 

Сасқан қоянда зәре жоқ...

Қайтқан әуеннің соңында қалған сұмдықтар

Өткен өлеңнің парағы қалды жыртылып.

Анам серпіген төңкерілгенде түндік қар,

Аунап түсті бір тіршілік.

***

Сенің жұпар исіңді жанымның ақ шүберегіне түйіп алған едім,

Жүрегімнің сарайына құстар ұя салып кетті. 

Ең мейрімді жанашырым Алла менің, 

Саған да, маған да, сыйлады алып көкті.

Шығыстан, батыстан күз келгенін сезген құстар тізбегі шексіздікте... 

Түрлі әуеннің нотасында тербеліп,

Кейбіреулері жан сарайымда қалып кетті. 

Бір тал мейірімнің ұшына бүрлеген гүл, 

Сарғайған жапырақтардың, топырақтардың өткені. 

Түн ғана қараңғы пердесі түрлі әлемнің, 

Біз бір ұлы күштің жаратылысымыз көктегі.

Батысқа батып кеткен бұлттар,

Балалығымның арманы, балалығымның дәптері.

Жарты әлем жала жапса да ақтап алмаңыз, жоқ мені.

Мен өзімнің ғана өкінішіме өртендім,

Өзімнің ғана махабатыма табындым.

Жоқ. Мен бүгін емеспін ертеңмін,

Көркемім.

Тек сізді ғана сағындым.

***

Өлең жазбай кеткенім дұрыс болды:

Иә, ақылдым,

Құс ұшады қойнынан сия түннің.

Бозторғайлар ұялап үлгеріпті,

Тұмсығына, о, пәлі, ұятымның. 

...Күлкілі ағым, 

Біздің жақтың сенделген бұлты қалың. 

Көксеркенің көмейін кісінетіп,

Шауып кетіп барады, ә, жылқыларым?!

Маңдай жарық,

Қараөткелім өксиді шалғай барып. 

Бессаланың басынан созылған құс, 

Кетсе, шіркін, тезірек әнге айналып. 

PS: 

Күз...

Өлең жазбай кеткенім өкінішті.

***

Өртенген ойларым, 

ерте өлген бақсыдай жын ұрып.

Ғаламның көк ала сиясын сіміріп,

Аспанның астымен, құрлықтың үстімен

шексіздік шеңберін айналып,

жүгіріп,

таусылған табаннан.

Айғай мен ұраны кереғар қоғамнан,

Жаралған секілді

мына әлем.

Мен кеше Абылай «әруақ» деп шақырған ұран ем.

Кеудем де бір жүрек, бір әлем.

Санамыз сәбидей жылайтын тәрізді.

Шынында,

ең ұлы философия – сенім мен ырымда.

Мен үтір немесе нүкте де емеспін,

Қойыла салатын кез-келген кереғар ұғымға.

Әттеген.

Расында сор да өлең, бақ та өлең,

Мен ылғи түсімде біреуді сағынам, 

немесе ат көрем.

... Ол деген еркіндік.

Семсерге байлаған кешегі сертіңді ұқ.

Біз...

Алаштың ұлдарын ұмытып,

айқайлап жүргенде, 

талайды өлтірдік.

өлтірдік...

***

Сенің ойларың – күллі әлемнің көбелектері,

Сенің қылығың – аспан астының кереметтері.

Мен адасып қалған түндердің көлеңкесімін,

Сенен басқасы керек етпеді.

Қайсы біреуі қайрылып келіп жанымды ұқпады,

Сол бір көктемді көбелектейін сағындық па әлі?

Жаным, білемісің, анау гүл қыздар ақ көйлек киген,

Басқа біреудің қалыңдықтары.

Ертең олардың бақыты басталады әлі,

Махаббат деген ұлы күш масқаралады.

Мен жүрмін қазір сені іздеп таныс көшеден,

Сен жүрсің қазір аралап басқа қаланы.

Менің қиялым – иісің иегіңдегі,

Шыт көйлегіңде шашылып шие гүлдеді.

...Сүт ерініңе тамғанда айдың сәулесі

Алқынып тұрған жүрегім «сүйемін» деді.

Сүйемін деді жүрегім осы қаланы,

Аспан астында жұлдыздың шашырағаны.

Сенің жүрегің көп нәрсе көтере алмайды,

Менің көңілім көп нәрсе жасыра алады.

Содан да шығар, осы күй оңдырмады ма?!

Өмірге өкпе айтпаймын тағдырға кінә.

Сезім дегенім – шаһарда сатылмайды екен, 

Махаббат деген – мөп-мөлдір, мөлдір мағына.

***

Жырды аядым, жыладым,

Жыр дегенім күз екен ғой, күнәсіз. 

Ғашықтықтан өлер болдым, кінәлім, 

Еріксіз һәм шүбәсіз. 

Мұңды аядым, шаршаған, 

Мұң дегенім – өкініші өткеннің. 

Іңкәрліктен өлер болдым мен саған, 

Құрдасындай көктемнің. 

Жетпегені осы ма еді?

Өзің жайлы айта алмағам жұртқа бұл. 

Түсінсеңіз жыр жазу да қасірет, 

Ал жаза алмау – тіпті ауыр. 

Арылғым кеп күнәдан, 

Аңғалдыққа қаншама рет кез болдым. 

Жүрегіме тарту болған бір адам, 

Көркемдігін айтайықшы көздердің. 

PS: 

Сенің көзің – түпсіз терең тұңғиықтан жаралған...

***

Сол тас қора елестеп қимен өрген,

Шапан тозып қалған жоқ сүйрегеннен.

Бабам кетіп барады бағзы қырда

Қос қалдырып соңына күймелермен.

Сыр шертеді жартастар ескі күннен,

Ертегі естіп, ертеден көшті білген.

Омыраулы даланың етегіне,

Ойдым-ойдым ордалы қос тігілген.

Қариядай ой толғап дізгіндеген,

Будақ, будақ ойларды бұздым немен?

Ала жібін адамның аттатпаған,

Өрмегін де әжемнің үздірмеген.

Қирап қалған жұрттайын мұңдымын мен,

Жусан исі бұрқырап кіндігімнен.

Құлашымды танисың керегемнен,

Ақ ордамды танисың түндігімнен.

Қазақ қылып жаратқан сені, мені,

Төтесінен тура айтқыш төңірегі.

Қу бас аттың танауын сүймегендер,

Құла, қасқа жайында не біледі?

Ұшы қиыр далада көш қонады,

Бұндай бақыт қонбаған басқаға әлі.

Ерінімдегі ертегі аяқталса,

Жүрегімде – Жерұйық басталады.

ҚАЛАМГЕР – ҚАЛАМГЕР ХАҚЫНДА

Сұраған РАХМЕТҰЛЫ, ақын: 

Қазақтың қара өлеңінде «Ай» мен «Күн» көп. Ақыны көп халықтың әр ақынының өзіне тәңірден еншілі «Ай» мен «Күні» болады. Тәңірі ақынға  шуақ пен түнекті де қатар берген. Оны хас ақын өз туған жерінен жұқтырады. Қарауылкелді – Махамбет һәм Ақтан Керейұлынікі. Мұқағалида – Қарасаз т.т. 

Мирас – Бек деген жас ақын бір топ топтамасын жолдапты. Мөп-мөлдір  назымдар. Ұлт һәм қазақ ұлты өзін дүние ғаламға таныту үшін Ұлы Абайды құдайдан сұрап алды. Ақын – жердегі жұлдыздың кетігі іспетті. Ол бұл дүниеде де, о дүниеде де жұлдыз болып күлімдеп тұруға жазылған. Мәңгі жап-жасыл қалпында.

Менің Қараөткелімде бір сүгірет бар. Кешкі реңнің көлеңкесі. Көлеңке жер бетіндегі жарықты жауып, Күннің алдындағы  «борышын» өтейді екен?! Ол күн сайын ешкімге «көнбестен» өзінің жарығын сақтайды.  Ал өзі күн астында тынығады. Ақын да солай кейіп.

Ақынға құдайы: жалғыз ғана бей дүниеден мынау бейсананы «ұрлауды» мақұл көргендей...

Ақын – ел, жұрттың қайғы-мұңынан күрсінуді, қуанышынан күлуді бүкілдей  «ұрлауға» рұқсат алған патшапырақты ақыл иесі болса  керек! 

Кеудесінде алты құрлығы мен жер шары кең сиған Мирас – Бек (Мирасбек Нұрбол) ақынға тәңірі жар болсын!