«Мархабаттың мол мұрасы»
«Біздікі – әдебиет дейтін ұлы мұхитқа кішкене ғана бұлақ боп қосылсақ, деген мақсат қой»
Мархабат БАЙҒҰТ
Қарымды қаламгер Мархабат Байғұттың атымен шыққан «Мархабат» журналының оқырмандарына өз естелігімді ұсынсам деп едім. Мархабат аға облыстық, қалалық кітапханалармен өте тығыз байланыста болды соның ішінде біздің А.Пушкин кітапханамызда өтетін кездесу кештер, ауқымды іс-шаралар, әдеби кештер, ақын-жазушылардың жаңа кітаптарының тұсаукесерлерінің басы-қасында жүруші еді.
Ауыл тіршілігін, ауыл адамдарын, олардың еңбектері мен мінездерін керемет етіп жеткізе білетін ғажап суреткер. Мархабат Байғұт ағаның да талай кітаптарының тұсаукесерлері осы руханият ордамызда өтуші еді... Қаламгердің жарқын жүзді келбетімен кітапханамызға күлімдеп кіріп келіп, сол тартымды шығармаларын оқырман қауымға насихаттау мақсатын жолға қойған кітапханашылармен жадырап амандасуының өзі, бір ғанибет еді.
«Мархабат Байғұттың әрбір шығармаларынан жалбыздың, ауылдың исі ақып тұрғандай...» деп жазушы, драматург Дулат Исабеков айтқандай, ауыл адамдарының қарапайым ашық-жарқын мінездерін кестелеп, әрбір оқиғаны тұспалдап, астарлап, өз махамымен жазған Мархабат ағамыздың шығармаларымен оқушы, студент кезімізден таныспыз.
Айкенже болып бойжеткіміз келді. Айкенже қыздың бейнесінің сұлу, көркем екендігі, оған жігіттің қалай қарап, ұнатқанын жазушының шебер суреттеуінен деп білем. Бірге оқып көрелік «... Айдың сүт сәулесіне малып алғандай ақ бидай қыз ұяла күлімсіреп келіп студенттік билетіне қол созған. Аудиторияда алғаш көзімнің түскені сен болдың-ау, Айкенже, Ақбидай. Қуанып кеттім десем мұным жалғандық жаққа жантаяр. Бірге оқитыныңды, Кеңес Армиясы қатарынан түрмелерден әскерге алынғандар ортасынан оқу залына оралған күні көрген Айкенже екеніңді білгенімде ше, тап сол сәтте кеудемді күрсініс кернеген...» жолдардан ақ тып-тыныш мұнтаздай таза кітапхананың ішіндегі бір сәттік оқиғадағы талдырмаш қызға көзі түскен жігіт ағасының жүрегіндегі буырқанған бұлқыныс сезім, ой-санасындағы арпалысын оқушы өз басынан өткізгендей күй кешетіні сөзсіз.
Кейін тұрмысқа шығып келін болғанымызда туған үйімізді сағынып жүргенімізде «Әпкемнің ауылы» әңгімесіндегі бауырды күткен Үрисан әпкедей болдық: «Дос дұшпанға көрініңкіреп, оқта-текте көрініңкіреп тұрсаң қайтеді, қарашығым!..» Деген жолдардан бауырға, туғаныңа деген сағыныш самалы ескен қыз жанының сезімталдығын өз түйсігіңмен қабылдап еріксіз көзіңе жас келетін. Тіпті автордың өзімен бір кездесуінде осы шығармасы туралы сұрақтар қойғанымда әңгімелеп бергені есімде. Мархабат аға «ол менің туған әпкем туралы, қазіргі таңда өте бақуат, жағдайы жақсы уайымдамаңыз» дегені бар еді...
Өмірде бағыма қарай Мархабат ағамен кітапханада жиі кездесу қуанышы бұйырып, жеке сұхбат алудың да сәті түскен. Мен жазушының шынайы келбетін көрдім. Адами қасиеті өте жоғары, ішкі тәрбиесі ешкімге ұқсамайтын байсалды, кішіпейіл жанды көрдім... ойлы жанарынан әдебиет әлемі деген теңізде жүзген Мархабат кемесін көрдім. Толқындар іштарлықпен жағаға қанша тартса да, желді дауыл тұрып, кемені қанша шайқаса да, құламайтын діңгегі мықты, іші өзі жазған сандық-сандық шығармаларға толы кеменің су түбіне батпайтынына көзім жетті.
Өмірде көргені, түйгені көп, тауып айтатын және дәл айтатын, текті кісі екені көрініп тұрды. Ол кісі қойған сұрақтарға асықпай, маңғазданбай, салмақты қалпын бұзбастан алыстан орағытып, тарихты қопарып қазақ әдебиетінің арғы-бергі жағындағы нар тұлғалардың еңбектерінен сөз қозғағанда айтулы оқиғалардан там-тұмдап, бөлімдеріне дейін айтқанда таңырқап отырдым, тамсанып тыңдадым... Өйткені талғамы мықты, таңдауы таңдандырар аузы дуалы қара сөзден дес бермейтін нар қасқа жазушылармен өз шығармаларын қызыға оқитын оқырмандарымен өткен кездесулерді жадында жақсы сақтайтыны таңдандырған еді...
«Жазушы еңбегі түптеп келгенде сан мен емес сапамен көрсетіледі» деп заңғар жазушы Ғабит Мүсірепов айтқандай жазушының шығармаларының сапасының жоғары болғандығы шығар оның шоқтығы биік шығармалары өте көп, солардың ішінде «Машаттағы махаббат», «Оқу залы», «Әдебиет пәнінің періштесі» «Көрпесайдың кітапханасы», «Киікоты», «Интернаттың баласы», «Әпкемнің ауылы» және тағы басқа да шығармалары әр заман сипатын айнытпай беретін тілге жеңіл, жүрекке жылы тиеді. Әр кездесу сайын зілі бар әзілі, астарлы әжуасы, мықты мақамдары, орамды да қанатты сөздері әр оқырманын қызықтыра жетелеуші еді... Өзінің бір мақамында «Кітаптан алыстаған ұрпақтың болашағы бұлыңғыр, келешегі күңгірт» деп жастарды кітап оқуға насихаттаған аяулы қаламгер, ұлттық әдебиетімізден ойып орын алған алтын қаламды, асыл ойлы жазушының жарқын болмысы халқының, кітапханашылар мен оқырмандардың жүрегінде мәңгі сақталады. Ауыл өмірінің шебер суреткері, бейнетқор еңбек адамының риясыз ақжарқын да, адал көңілін ақ қағазға айнытпай ажарлаушы автор. Мархабат Байғұттың шығармалары кітапхана қорында молынан жинақталған, келіңіз оқырман бірге оқиық!
Феруза КЕНЖЕЕВА,
Шымкент қаласы А.Пушкин атындағы
әмбебап кітапханасының қызметкері
